Wracam do Portrait de la jeune fille en feu Céline Sciammy: ten prosty w konstrukcji obraz zbliża się (jak dla mnie) do doskonałości również dlatego, że panuje w nim [dogmatyczna] cisza. Muzyka zasadniczo pojawia się w tym filmie tylko wtedy, gdy w świecie przedstawianym ktoś gra lub śpiewa.

Na co dzień ignorujemy nachalstwo tego namolnego suflera, a jeśli nie – to zapewne podczas oglądania filmów z bardzo odległego wczoraj, gdy, z dystansu, widać wyraźnie konwencjonalną sztuczność, obnażoną przez późniejsze zmiany mody/epoki.

Western: w odległym planie zarys gór, trakt przez prerię, żywej duszy. Nagle‐wtem wjeżdża orkiestra symfoniczna z dziarskim patataj; oho, zbliżają się! Pojawia się samotny jeździec, obój plus sekcja smyczków. W chwilę potem wraca motyw patataja ze zwiększoną dawką trąb/bębnów; w kadrze wyraźnieje kurz spod kopyt oddziału Indian, bandy złoli, whatever. Albo: Bogart śledzi Bacall w Big sleep, muzyka wjeżdża z rozstrzepioną watą, nastrój niepewności/oczekiwania podbijany rytmicznymi (ale i cichnącymi) wstawkami cymbałów (?), równolegle skrzypce i altówki umierają łabędzia.

Muzyka filmowa, bękarci owoc pociągającego ukradkiem z flaszki tapera (wg legendy miejskiej miał on początkowo zagłuszać terkot projektora) – no właśnie, z kim? Są teoretyczki (i ‑ycy) mówiący wprost: kino to muza zrodzona z opery (choć, uzupełnia się, widzowie tego nie dostrzegają). Rodzaj dodanego i ignorowanego jawnego cudzysłowu: opowiadamy wam; to się nie dzieje, to wam opowiadamy. Z nachalnym suflerem włącznie.

Stopień wyższy (jak by to ująć? wulgarnie intertekstualny?) to kino gatunkowe komentowane (muzycznie) znakami z popkultury. W ilu romkomach ssał widzowi What a wonderful world (znany przez Armstronga)? Itd. – przeraźliwie rozległe świadectwo oportunizmu i bezinwencyjności.

Ale czasem pojawi się film (jak ten Sciammy), który całym sobą deklaruje: nie jestem operą. Zabawne, że dostrzeżenie nieobecności może być równie nieoczywiste, jak zwrócenie uwagi na bijącą w uszy nachalną suflerkę.

(Pomijam tu fakt – socjo‐kulturo‐ekonomiczny – że muzyka filmowa to oczywiście cały cholerny przemysł, choć nie powinno się tego pomijać.)

Wybitny film Levana Akina And Then We Danced nie wymaga (po polsku) specjalnego omówienia, bo został wybitnie skomentowany przez Renatę Lis (w tekście Taniec queerowego wojownika; w tymże Dwutygodniku to drugie omówienie: różnica między nimi jest jak różnica między „7 minut czytania” [poprawna poszerzona zajawa] a „27 minut czytania” [Lis: pasja & rozumienie]).

Byłem przezorny. Nie czytałem tekstu Lis aż do momentu położenia łap na filmie. Polecam taką kolejność, jeśli ktoś jeszcze nie widział i nie czytał. Jeśli ktoś tylko czytał, już wie, że warto zobaczyć. A dla tych, co i jedno, i drugie, parę zdań ode mnie.

opowieść

Renata Lis pisze:

A potem tańczyliśmy Levana Akina przerasta wszystkie te filmy [mniejsza z tym, które] artystycznie (już choćby przez to, jaki użytek robi z poetyki tańca) i nie mieści się w żadnej z szuflad.

Według mnie jest tu coś jeszcze. Opowieść o Merabie ma [uniwersalną – przez co chcę powiedzieć, że bynajmniej nie ograniczam się do klasycznej Grecji] strukturę mitu. Oglądanie filmu pod tym kątem może przynieść niespodziewany bonus – wykrywanie „grafu przejść” złożonego z [powiedzmy:] czytelnych proppizmów (mitemów). Akin się z tym nie afiszuje, ale też nie jest to warstwa głęboko schowana. I działa. Chętnie bym przeczytał (jako uzupełnienie) streszczenie linii fabularnej ujęte w takich terminach.

muzyka

(i taniec) – jedne z podstawowych składowych języka tego filmu. Wcielenie Tradycji ™. Słucham (od dawna) mnóstwo różnorodnej muzyki z kręgu world (z uzupełnieniami i rozgałęzieniami typu: folk, roots, fusion). Niecodzienne harmonie, oryginalne brzmienia, zaskakujące rytmy pozwalają uciec od monotonii modnej sieczki, przeżuwanej powszechnie wokół. Ale – też od dawna – gdy słucham (powiedzmy) klasycznej muzyki Indii lub oglądam (imponujące) wirowanie derwiszów, stale towarzyszy mi myśl, że te wysublimowane formy są spetryfikowaną i petryfikującą częścią kultur przemocy. Różnorakiej.

U Akina dostajemy nawet mikrowgląd w ten proces: baletmistrz Aleko zeznaje, że oryginalny kintauri [zob. shalakho] tańczony był „bardziej miękko”, ale „50 lat temu zmieniliśmy to”: nie ma miejsca (mówi) na słabość w gruzińskim tańcu. W tej samej kwestii Aleko pada odniesienie do mniejszości adżarskiej; w historii tańca Kaukazu przejrzy się również historia tamtejszych wojen i napięć.

A w Polsce nowe kroki do tańca chodzonego, z działu „polityka historyczna katolickiego narodu polskiego”.

dziadersi

W jednym miejscu w tekście Lis wyczuwam przesadę. Pisze:

W konserwatywnej Gruzji tak właśnie rozumie się tradycję – jako zastygłą formę do ciągłego powtarzania. A przynajmniej tym ona jest dla kasty neurotycznych, wrzeszczących facetów, trzymających władzę między innymi nad narodowym baletem.

Oglądaliśmy mnóstwo filmów z obrazami baletmistrzów/‐yń i choreografów/‐ek; czy to nie norma? Neuroza + wrzaski?

[...] taniec zranionego queerowego wojownika kończy się umyślnie przegiętym dygiem przed Aleko – dziadersem uosabiającym maczystowską Gruzję.

Nie wiem, czy Aleko jest dziadersem, z pewnością jest (może tylko?) funkcjonariuszem w służbie OberDziada (Beso); nie jest zatem „samozwańczym strażnikiem”. Co więcej, oberdziad – trzęsąc się z oburzenia – wychodzi wcześniej, nie doczekuje „przegiętego dygu”. A na twarzy zastygłego w rodinowskiej pozie Aleko widać nawet rodzaj poruszenia.

film–siostra

W czasie pandemii łatwiej mi się sięga po filmy‐odmóżdżacze niż po pozycje wybitne. Dziwnym zbiegiem okoliczności, gdy wreszcie sięgnę, pojawiają się jungowskie zbieżności.

Ostatnim zblogonoconym tytułem w kategorii „filmy z wczoraj” był znakomity Portret młodej dziewczyny w ogniu Céline Sciammy, w którym królowały cisza, malarstwo, dźwięki morza‐wiatru i niesamowite pieśni bretońskich kobiet.

Nagle wydaje mi się, że te filmy są rodzeństwem—

Film Céline Sciammy (scen., reż.) Portrait de la jeune fille en feu (tytuł tłumaczę dosłownie z francuskiego oryginału; w Polsce, za angielską wersją, chodzi jako Portret kobiety w ogniu) zebrał sporo nagród w Cannes. I słusznie.

Byłby bezbłędny, gdyby nie zbyt perfekcyjne wykonanie (przez Sequenza 9.3) pieśni (w kanonie) bretońskich kobiet, śpiewanej przy ognisku: przydałoby się jakieś drobne uchybienie w dźwięku, synchronizacji głosów czy czymś.

Kto nie widział, niech nadrobi.

Na film Zama (reż Lucrecia Martel) zwócił moją uwagę tekst Weroniki Murek w Dwutygodniku Historia straciła impet. Przyznaję, że sam tekst nie ujął mnie formą (zwłaszcza) i treścią, a rodzaj stematyzowania podanego przez Murek raczej zniechęcał.

Że jednak nie traktuję recenzji (czy essayów^) jako wyroczni, a coś przezierającego zza depresyjnego opisu Murek mnie zaintrygowało – obejrzałem.

I bardzo nie żałuję. Film jest niesamowicie gęsty, jest to jeden z tych obrazów, do których stosuje się (autocytat) ta ad hoc formuła:

Miarą jakości (tego) filmu jest wielość rzeczy, o których się myśli w trakcie i po obejrzeniu.

...chociaż bardzo trudno byłoby go ująć w streszczanie „akcji” itp. Wszystkim czytelnikom tej blogonotki radzę raczej unikanie Zamy, chyba że ktoś byłby gotowy – to mój miks pierwszych skojarzeń – na klimat Pustyni Tatarów przeniesionej w świat zarysowany w Podróży do źródeł czasu Alejo Carpentiera, jednej z najlepszych powieści, jakie czytałem w życiu (ze sto lat temu; myślę teraz o ponowieniu lektury).

Ale to jeszcze mało. Do kompletu (subiektywnych) tropów dodałbym jeszcze spojrzenie (reżyserskie) z niemal kosmicznego dystansu. Mechanikę [kolonialnej, XVII‐wiecznej hiszpańskiej] kultury, intrygi, polityki, bytowania‐w‐oswojonym (czyżby?) otoczeniu Innego, „podbitego” (czyżby?) ksenomorfu obserwuje się tu (i pokazuje) as is, fragmentarycznie, „symptomalnie”. Każde ujęcie niesie więcej pytań niż (nawet prób) odpowiedzi. Tytułowy don Diego de Zama jest naszym wspólnikiem w tym nic‐nie‐rozumieniu, jego własna (tak się łudzi) kultura (czy cywilizacja) to również niepojęty ksenomorf.

Dla chętnych na rodzaj hm, granicznego doświadczenia miałbym już tylko dwie rady. Po pierwsze, unikajcie recenzji, nie dajcie się podpuścić (tanim) hasłom, że Kafka+Borges (nie mówiąc o próbach sproblematyzowania filmu jako „współczesnej metafory o byciu trybikiem korporacji”). Po drugie, warto patrzeć cały czas na to, co dzieje się na drugim planie (a czasem – jakże bezczelnie – stoi na pierwszym).

Co do mnie, nie mogłem się oderwać.