Często w odniesieniu do praktyki czytelniczej, a zwłaszcza krytycznej, posługuję się metaforą śledztwa, jednak trudno byłoby mi zaprzeczyć, że obrazem ją podszywającym byłaby raczej działalność prywatnego detektywa w stylu angielskim, indywidualna, swoista. Tymczasem bardziej uporządkowane procedury policyjne również mogą dać wskazówki ws. prowadzenia śledztw, zwłaszcza gdy idzie o czynności wstępne, przygotowawcze: znajomość pola, specjalizacja w wybranym rewirze.

Jest, proszę państwa, bardzo do rzeczy uznanie, że twórca [dla ustalenia uwagi: literacki] jest złodziejem, zamachującym się na naszą uwagę!

Mam nadzieję, że poniższy przewodnik, interpretowany właśnie w duchu [zorganizowanej] praktyki krytycznej, da państwu do myślenia. Pozwoliłem sobie pogrubić niektóre wyrazy (por. automatyzm skojarzeń).

ROZDZIAŁ I. 
Znajomość stosunków miejscowych i osobowych.

Przy służbie śledczej mamy różne środki pomocnicze, któremi posługiwać się winno, lecz najważniejszą podstawą służby śledczej jest znajomość stosunków miejscowych i osobowych.

Do znajomości stosunków miejscowych należą:

1.	wielkość rejonu w klm. kw.
2.	jakość powierzchni ziemi, mianowicie czy równina czy przestrzeń górzysta, piasczysta i t. p.
2.	ilość i nazwy miejscowości z wyszczególnieniem miasteczek, wsi, przysiółków i t. p.
4.	podział rewiru posterunkowego na części, t. j. na patrole, czas trwania każdego patrolu, odległość jednej miejscowości od drugiej i t. d.
5.	granice rewiru służbowego;
6.	środki komunikacji, t. j. koleje, drogi wodne, gościeńce i ścieżki;
7.	wody stojące i płynące;
8.	lasy, krzaki, jary, kryjówki przestępców;
9.	większe zakłady przemysłowe, fabryki, kopalnie, cegielnie, młyny, tartaki i t. p.
10.	pojedyncze domy, jak karczmy, folwarki, zamki, klasztory, wille, leśniczówki, gajówki, ruiny i t. p.
11.	przedmioty, służące do orjentowania się w okolicy, jako to stare zamczyska, kaplice, skały, wieże kościelne, wysokie pojedyncze drzewa, polne studnie z żórawiami, pomniki, krzyże, słupy graniczne, linje telegraficzne i telefoniczne, kościoły i szkoły;
12.	zakłady kąpielowe, letniska i schroniska, miejsca wycieczkowe, górskie i t. d.
13.	miejscowości jarmarczne i odpustowe, dnie jarmarków i odpustów;
14.	mieszkania i kryjówki osób niebezpiecznych i podejrzanych.

Do znajomości stosunków osobowych należą:

1.	znajomość wszystkich osób, które na mocy swego urzędu albo służby wchodzą w częste stosunki z policją, np. urzędnicy publiczni: komornicy sądowi, wójtowie, sołtysi, oglądacze bydła, oglądacze zwłok, leśniczy, gajowi i t. d.
2.	osoby, zajmujące wybitne stanowiska społeczne, jak ministrowie, ambasadorowie, duchowieństwo, posłowie, słynni mistrze, artyści, powieściopisarze i t. d.;
3.	znajomość osób, mających z tytułu swego majątku wielki wpływ na osoby inne;
4.	osoby, mające w powiecie, względnie w gminie rozliczne z ludnością stosunki i jako takie, mogące dać różne wyjaśnienia, a więc: nauczyciele, adwokaci, rabini, inżynierowie, budowniczy, akuszerki, ekonomowie, kościelni, grabarze;
5.	osoby pod bezpośrednim dozorem policyjnym stojące, oraz osoby pośrednio dozorowane, jak mające wstręt do pracy, włóczęgi, żebracy, prostytutki, cyganie, wypuszczeni po odbyciu kary więźniowie za przestępstwa przeciw cudzej własności i karani za przestępstwa ciężkiem więzieniem lub domem poprawy, dezerterzy wojskowi, osoby, którym pobyt w pewnej miejscowości jest wzbroniony.

ROZDZIAŁ II.
Nadzór nad osobami podejrzanemi.

Do najważniejszych zadań Policji należy dokładne, ciągłe i rzeczowe nadzorowanie nad osobami niebezpiecznymi dla Państwa, porządku społecznego, cudzego życia lub mienia.

Nadzór ten jest dwojaki — bezpośredni i pośredni. Nadzór bezpośredni wykonywa Policja na zarządzenie Władz i stosuje go do osób sądownie pod dozór policyjny postawionych. Osoby takie podlegają różnym ograniczeniom, przestrzegania których musi Policja dozorować. Ważniejszym może jest dozór pośredni, gdyż tu mają być podciągnięte osoby, mające wstręt do pracy i inne, które nie są wprawdzie notorycznymi przestępcami, jednak stać się nimi mogą.

Nadzór ten musi być wykonywany oględnie i za pośrednictwem osób trzecich. Do wykonywania nadzoru pośredniego winien funkcjonariusz Policji Państwowej znać tryb życia takich osób, schadzki i sposoby porozumiewania się tych osobników, które są następujące:

1.	z pomocą znaków na ścianach, budynkach, drzwiach, krzyżach i t. p.
2.	używanie w pismach tajnych płynów chemicznych, mleka;
3.	robienie znaków rękami, ustami, oczami, pisma sylabowe, pisma za pomocą liczb i słów, szyfry złodziejskie;
4.	używanie przed popełnieniem lub po popełnieniu czynu masek, kremów i farb do zmiany wyglądu twarzy, do uchylenia zmarszczek, szramów, łysiny, golenie głowy, golenie lub przyprawianie wąsów, brody, brwi, smarowanie warg płynami celem wywołania sztucznie grubych i nadętych warg i t. p.;
5.	używanie fałszywych dokumentów podróżv;
6.	przybieranie fałszywych imion, tytułów rodowych;
7.	udawanie wad ułomności cielesnych jak głuchoty, ślepoty, padaczki, chromości, garbu, krzywizny rąk, głowy i t. p.;
8.	używanie mowy złodziejskiej (znajomość mowy złodziejskiej jest wskazana).

[z dzieła: Służba śledcza. Podręcznik dla użytku policji państwowej, Skład główny w księgarni F. Hoesicka, Warszawa – 1923]