W potocznej świadomości osiągnięcia firmy translatorskiej (a właściwie: spolszczającej) „Barańczak” przesłaniają twórczość własną niedawno zmarłego poety. Również tu, na tym blogu, znaleźć można, głównie w komentarzach, dziesiątki zgryźliwych linijek dotyczących głównie niskiej ceny, jaką miała dla tłumacza wierność wobec oryginału; takie osądy były wszakże raczej odosobnione. Ale jest i jeden zacytowany w oddzielnej blogonocie (ziarnko grobu) wiersz z mikrokomentarzem pełnym bezzastrzeżeniowego uznania.

Kiedy umarł, pojawiły się teksty okolicznościowo‐wspomnieniowe, w których proporcje odwróciły się. Owszem, kwitowano jednym czy dwoma komunałami („genialne przekłady”, „wielkie życiowe zadanie” itp.) zatrudnienia Barańczaka w spolszczaniu, ale pisano przede wszystkim o biografii, rozpiętej wyrazistym łukiem na dwóch filarach, postawie opozycyjnej i chorobie, oraz o własnych wierszach poety, w słusznej skądinąd trosce, by znalazł Barańczak miejsce nie tylko jako przypis (choć rozbudowany) do literatur obcych, ale i należną pozycję w historii literatury polskiej.

Odrębnie zostały omówione oceany [Sosnowski], kontekst szeroki (i wąski, niniejszoblogowy), teraz pora na wycieczkę po rafach.

* * *

We wspomnieniu Trudno mi pisać o Staszku. Chłonąłem jego teksty i radowałem się z każdego spotkania, choć widywałem go nieczęsto [tytuł jest cytatem z tekstu] Adam Michnik lepi kolejny pomnik kiczu.

Poczynając od zdrobnienia. Vaszek (o Havlu), ks. Wojtek (o Lemańskim), Józek (o Kuśmierku), dziesiątki takich przykładów. Ludzie ważni to kumple Michnika i odwrotnie. Kiedy o nich pisze, a chce, jak zwykle, pisać o sobie, majstruje furtkę pn. „zażyłość” i voilà, już wolno pojawić się, na pierwszym planie, Adaśkowi.

Ale to nie są kumpelskie zwierzenia, o nie. Oni tam, na Olimpie, są oczywiście „na ty”, niemniej przeto to Olimp. Jakoż i teksty wspomnieniowe Michnika są wręcz unurzane we wzniosłym frazesie.

On się z nielicznych spotkań ze Staszkiem Barańczakiem nie cieszył, on się radował.

Pisze:

Tak pojmował poeta swój spór z życiem.

Po wielu latach podjął spór ze śmiercią.

I dalej:

„Przeciwnika tym nie pokonamy, ale rzucimy mu przynajmniej kłodę pod nogi: Nicość jest żywo zainteresowana krzewieniem poczucia bezsensu [...]” [cytat z S.B.]

Aż do końca Staszek rzucał nicości kłodę pod nogi.

Powiecie: tu tylko cytuje. Nie tylko. We fragmencie z Barańczaka frazy, figury retoryczne znają swoje miejsce, nie są niepełnosprawne. U Michnika nieomylnie kiczowieją: oto Nicość ma nogi. (A rzucał – nie rzucił – jedną kłodę, zapewne ciagle tę samą; nawet w takim detalu objawia się geniusz kiczu.) Chciał dobrze (?), wyszło jak zawsze.

Zabrakło już bodaj tylko frazy:

wadził się z Bogiem

Ale może Wspominany – tym razem – nie dał żadnego pretekstu, by dodać do kolekcji frazesów jeszcze i tę perłę.

Czemu to wyciągam, czemu po raz kolejny utrwalam przykład owej nieodmiennej Michnikowej amikoszonerii unurzanej we wzniosłym, dętym frazesie? Bo nieodmiennie mnie to brzydzi.

* * *

Druga rafa tylko boli i dziwi. W tekście Kieszonkowy model przewrotności. O poezji Barańczaka Jarosław Mikołajewski, uznany i nagradzany poeta i tłumacz średnio‐starszego pokolenia (1960), pisze o Barańczaku powodowany raczej autentycznym żalem (tak to odbieram) niż potrzebą doważnienia własnej osoby.

Znamienne są różnice w opisie ostatniego kontaktu ze zmarłym. Michnik po mistrzowsku omija niewygodne pytania...

Ostatni raz odwiedziłem go w kwietniu tego roku w domu. Był już bardzo ciężko chory, tylko dobroci Ani Barańczakowej zawdzięczam, że mogłem go zobaczyć. To było nasze pożegnalne spotkanie.

...na które odpowiedź chyba brzmi: tak, wdarł się i wymusił; A.B. nie zdołała go powstrzymać.

Mikołajewski nie jest „Jarkiem”; ze zrozumieniem i nie bezrefleksyjnie przyjmuje Jarosław M. pożegnanie Barańczaka:

[odnosiłem te słowa] i do osobistej dzielności, z którą zetknąłem się przejmująco. Ponad dziesięć lat temu zakończył naszą krótkotrwałą korespondencję mailem, w którym uprzedził, że już pisać do mnie raczej nie będzie, bo choroba pozwala mu na niespełna dwie godziny pracy dziennie i ten czas musi poświęcić na dokończenie literackich planów. Była w tych słowach świadomość choroby, rozumienie jej reguł, ale też sprzeciw wobec ograniczeń, jakie przed nim stawiała. Rozpoznał ją, określił granice wąziutkiej szczeliny, którą pozostawiała mu na pisanie, i rozsadzał od środka.

Różnica klasy. Ale tuż po po powyżej cytowanym akapicie Mikołajewski pisze zdanie:

Wierząc relacjom przyjaciół, którzy go odwiedzali, robił więcej, niż mógł.

...które miało znaczyć „Jeśli wierzyć relacjom przyjaciół, którzy go odwiedzali, robił [itd.]”. Doprawdy, trudno mi pojąć, jak człowiek wytrawnego pióra może popełnić błąd, który nie dziwi tylko u agramatycznego debila, nowego bohatera naszych czasów.

Chyba że to robota redakcji/korekty „GW”; właściwie nie zdziwiłbym się zbytnio, gdyby tak było. Jest ta gazeta, od naczelnego poczynając, dobitną ilustracją prawa Greshama.