@ mrw:

A jak nie być bucem?

czescjacek :

Nie rozumiem problemu: grzeczność się sama kształtuje, nie trzeba jej na niczym opierać?

Wyżej dowodzę (czy raczej – ilustruję), że grzeczność, ta tradycyjna, opiera się na relacjach władzy. Jeśli przyjąć to za nie dający się podważyć aksjomat, to tak, masz rację: gdy zmieniają się relacje władzy, grzeczność „sama” się ukształtowuje/dopasowuje. Moje pytanie brzmi: czy to rzeczywiście aksjomat.

@ mrw:

grzeczność oprzeć na niebyciu bucem, czyli na używaniu empatii

Ale to z jednej strony jest odpowiedź za łatwa,a z drugiej – za trudna.

Bo po pierwsze reguły grzeczności vel uprzejmości dlatego są (bywają) skuteczne, że działają jakby z automatu, bez trudu. Dzięki temu utrzymuje się beztarciowo niezbędny poziom konformizmu społecznego, realizuje się komunikacja międzyosobowa i minimalizuje się konflikty.

Jest tu pewna analogia z etyką: stosowanie się do etyki normatywnej wg jakiegoś kodeksu jest prostsze. Choć czasem dochodzi do konfliktu wartości, albo problemu nie przewidzianego przez kodeks, i żeby postąpić etycznie, trzeba się odwołać do etyki sytuacyjnej.

Podobnie z uprzejmością. Drugi poziom trudu, to rozpatrywanie sytuacji: jak się zachować w takiej to a takiej konfiguracji. Z punktu widzenia podmiota zachowania.

A wymóg używania empatii to nie tylko grzeczność sytuacyjna, ale nadto wymagająca obejrzenia danej sytuacji „oczami” przedmiota zachowania, innej osoby (np. „czy nie poczuje się urażona, gdy...?”).

Czyli odpowiedź za łatwa, bo nie uwzględnia wielopoziomowości zachowań i ich regulatorów, a zbyt trudna, bo nieustanne włączanie podsystemu empatii to cholernie ciężka robota jest.

@ czescjacek:

Widzę, że bez anegdoty ani rusz.

W Stanach spędziłam pięć lat. Przyjechałam naszpikowana stereotypami, najeżona, pełna wrogich uczuć w stosunku do tego społeczeństwa pozbawionego kultury, wychowania i szacunku dla historii. Amerykanie, wiadomo, chamy, buce, nadęte głupki. [...]

Pisałam doktorat z mikrobiologii na Uniwersytecie of Illinois w Urbana‐Champaign. Niestety, wszyscy doktoranci, nawet ci zagraniczni, nawet bardzo kiepsko mówiący po angielsku, mieli obowiązek uczenia studentów przez co najmniej dwa semestry. W wyniku tego rozporządzenia dochodziło do stałych konfliktów na linii amerykańscy studenci – obcokrajowi wykładowcy. Obrazek czerwonego na twarzy Chińczyka, który oburzony stoi nad rozwalonym na krześle, żującym gumę Amerykaninem był nieodmiennym elementem uczelnianego życia. Ja też czułam się obrażona, że studenci, zwłaszcza mężczyźni, nie wstają, kiedy do nich mówię, stoję koło nich i poświęcam swój czas, żeby coś wytłumaczyć. Złościło mnie, że nie okazują mi cienia szacunku z powodu tego, że jestem starsza, więcej wiem i znajduję się wyżej w akademickiej hierarchii. [...]

W połowie semestru sytuacja zaczęła się nieco polepszać. Odnalazłam kontakt ze studentami, słuchali mnie, uważali na zajęciach. Nie rozumiałam, skąd wzięła się ta nagła zmiana. Wtedy właśnie zorganizowano kursy dla obcokrajowców. Poszliśmy na nie niechętnie, były obowiązkowe. Kolorową, rozgadaną w różnych językach grupką weszliśmy do sali i usiedliśmy naprzeciwko psychologa. Jak się potem okazało, była to jedna z ciekawszych i ważniejszych dla mnie lekcji kultury amerykańskiej, a pierwszą rzeczą, jaką wtedy usłyszałam było to, że żaden Amerykanin nie będzie szanował mnie tylko i wyłącznie z powodu stanowiska, jakie zajmuję. Na szacunek musicie sobie zasłużyć, powiedział psycholog, pokazując, ile umiecie i kim jesteście jako naukowcy.

[stąd; podkr. moje]

Doktorantka z Europy oczekiwała szacunku (wyrażanego przez pewien typ uprzejmości) ze względu na swój hm, status społeczny, na miejsce w hierarchii, w skrócie: pozycję w drabinie władzy, niechby tylko ze względu na „kapitał kulturowy”. A tymczasem tym, co ją spotkało [i Chińczyka też] był jawnie okazywany brak szacunku. Wg kryteriów europejskich raczej, niż „przedwojennych” w sensie, w jakim chyba użyłeś tego słowa.

Btw, studenci okazali się bucami wg kryteriów mrw, bo całkiem nieempatycznie mieli w dupie i sytuację wewnętrzną doktorantki, i prawie‐że‐apopleksję Chińczyka. Z innego punktu widzenia – wewogle odrzucają uprzejmość na rzecz oscylowania między okazywaniem braku szacunku (merytorycznie nie zasłużyła) a okazywaniem niejakiej sympatii (zasłużyła).

Moje pytanie w kontekście tego przykładu brzmi: czy mamy pod ręką inną niż formalna władza (hierarchia społeczna, relacje starszeństwa i przełożeństwa) podstawę, na której można oprzeć uniwersalnie działający w danym społeczeństwie savoir‐vivre.

Say, personalistyczna godność‐człowieka. Zamiast mówić postrzymskie i postszlacheckie cześć, mówisz godnie ci i słyszysz w odpowiedzi w osobie (w skrócie: go‐go — ludź).

face‐of‐boe :

To ja jeszcze pchnę tę dyskusję w stronę internetu: jak się zachowywać tu i skąd to wiedzieć? [...] Czy etykieta się przenosi z życia? Czy tworzy się nowa?

Nie wydaje mi się, żeby to były proste pytania, na które ktoś zna uniwersalną odpowiedź. Kiedyś, w czasach gdy internet był zaludniony głównie przez środowiska akademickie i zbliżone, odpowiedź byłaby prosta: „poszukaj jakiejś wersji netykiety”. Współczesny zapis okazuje się jednak skoncentrowany na kwestiach techniczno‐protokolarnych. Można by to, teoretycznie, podeprzeć założeniem, że reguły grzeczności/zachowania w sieci poza tym nie odbiegają od tych IRL, ale im starszy internet, tym bardziej wydaje się, że to wishful thinking. Oczywiście, zawsze można odwołać się do metazasady („jeśli nie wiesz, jak się zachować, zachowaj się przyzwoicie”), ale to przepchanie tego samego kłopotu na inne piętro.

Czy dziękować za komcie czy dodawać zwrotnie do blogrolla itp?

IMO, „nie” na obydwa. Dziękować, gdy się ma szczególny powód. Dodawać to, co się istotnie poleca/chce‐mieć‐pod‐ręką.

Czy płeć jest nadal ważna?

Wydaje mi się, że w sieci wyraźniej widać proces, który dzieje się również IRL, tzn. przełamywanie asymetrii relacji/zachowań ze względu na płeć. Pewnie z powodów demograficznych (młodsza populacja, wyższe niż przeciętna wykształcenie [nie licząc, ofc, gimbusów]).

Moja prosta heureza jest taka:

traktuj mężczyzn jak kobiety, a wszystkich tak, jak chciał(a)byś być sam(a) potraktowana.

fan‐terlika :

Usunięcie zwrotów odwołujących się do hierarchii obniżyłoby poziom dystansu władzy.

No i np. Szwedzi przeszli generalnie na „ty”.

vierablu :

Może po prostu oprzeć ją na zasadzie: „bądź uprzejmy zawsze dla wszystkich”?

Jeszcze nie skończywszy pisania blogonoty, już wiedziałem, że mi się nie uda. Że temat jest zbyt wielopiętrowy, złożony i (bodaj) słabo eksplorowany.

Teza blogonoty jest taka, że współcześnie [jeszcze w Polsce np.] obowiązujący kanon uprzejmości opiera się na relacjach władzy, czasem je maskując [patriarchalny paternalizm wobec kobiet], na ogół je reprodukując. Wolałbym (od tej chwili) przejść na mówienie o savoir‐vivre, bo przede wszystkim chodzi mi o normatywy, o to, co poza/ponad indywidualnym nastawieniem czy wykonaniem.

Nieuprzejmością jest złamanie tego kanonu, czyli (pośrednio) zanegowanie relacji władzy, jaka się w savoir‐vivre skrywa. I teraz: „bądź uprzejmy wobec wszystkich” oznacza: nie naruszaj niczyjego, wpojonego przez wychowanie/kulturę, przeświadczenia co do kwestii „co jest grzecznie, a co nie”, czyli – dalej – nie kontestuj społecznie funkcjonujących relacji władzy (czy: „władzy”).

Savoir‐vivre jest, hm, „operacyjnym wcieleniem konformizmu społecznego”.

Jak się przyjrzeć nieco mniejszym (sub)społecznościom, to można znaleźć inne reguły, na których wspiera się konwencja s.-v. Na przykład mnisi płci obojga odtwarzają relacje rodzinną (nie władza, a pokrewieństwo). Są więc bracia/siostry, matki/ojcowie. Oczywiście, za tym też idzie władza, dziedziczona jakby z wyobrażenia o dystrybucji władzy w [tradycjonalnej] rodzinie.

Rewolucje gwałtownie burzą relacje władzy, stanowiąc nowe reguły uprzejmości. Francuska przyniosła „obywatela” („obywatel Ludwik Burbon”), rosyjska – „towarzysza”.

Ewolucje też. Podobno (wspomniano o tym wyżej) Szwedzi przeszli gremialnie na „ty” i jakoby tworzą Uogólnioną Szwedzką Rodzinę (każde dziecko ma samych wujków i ciocie).

No i to nad tym głównie się zastanawiam, deliberując, czym zastąpić polski postszlachecki savoir‐vivre (i czy).

vierablu :

czy Ty planujesz jakąś rewolucję?

Nie nie, skąd. Chciałem to powiedzieć głośno przy okazji jakiejś ewentualnej kolejnej blogonoty, ale trudno. Otóż wydaje mi się, że polski postszlachecki‐patriarchalny savoir‐vivre przestaje na naszych oczach (od dooobrych kilkudziesięciu lat) działać. Tzn. zanikają rozmaite jego elementy (np. wbudowane w szereg „przepisów” okazywanie szacunku do starszych), a inne są otwarcie kontestowane (por. wyżej komentarz szwedzkiego).

Młodszy uczestnik życia społecznego często nie ma pojęcia, jak się zachować, i zachowuje się głupio (a te głupie zachowania się potem memetycznie epidemiują). Nie ma pojęcia czym zastąpić w nagłówku listu (mejla) standardowe ongiś „Wielmożny/Szanowny Panie”, które to formy go otrząsają (ani ten ktoś to mój „pan”, ani „wiele może”, ani go nie „szanuję”, WTF?!), więc pisze Witam! ..., a kończy (z tych samych powodów) nie „z wyrazami szacunku” (WTF?!) tylko Pozdrawiam.

W tych przykładzikach relację władzy zastępuje z jednej strony „redukcja do nadmiaru ego” (on, nadawca, wita, panisko jedne! ;), a z drugiej – dziwaczna troska o stan zdrowia adresata. (I na to ja mówię: WTF!)

Długo by mówić (i póki co – chaotycznie). Stąd właśnie ta myśl, że jest jakaś potrzeba innego niż istniejący‐niedziałający savoir‐vivre (bo że jest potrzeba posiadania go wewogle – to się zgadzamy).

Z trzeciej strony polski s‑v też ma swoje dobre strony. Pamiętam swoje pierwsze tygodnie w pracy w ZK — powszechna uprzejmość powodowała, że bardzo trudno mi było odczytać mapę hierarchii w grupie, czy też nadać priorytet zadaniom.

A teraz – odczytujesz te informacje wprost z akcentu?