Tekst znam z linku zamieszczonego w blogonocie sprzed roku u mrw, przypomnianej niedawno w jakiejś dyskusji. Rozmowa z Zenonem Kruczyńskim w „Polityce” ujawnia pewnie małą część tego, co opisał w swojej książce Farba nie krew. Która ponownie wróciła parę dni temu, tym razem we wskazywanym już tutaj wywiadzie z Olgą Tokarczuk:

Znałam jednego myśliwego, nasze rozmowy zwykle kończyły się kłótnią. Przytaczał mi argumenty, że myślistwo jest rozumne i ekologiczne, że pomaga przywrócić równowagę, która została zachwiana nieracjonalną gospodarką człowieka. Zaczęłam szperać, wchodzić trochę w świat myśliwych, ale im więcej się dowiadywałam, tym większe ogarniało mnie poczucie absurdu. Także wtedy, kiedy przyglądałam się rytuałowi, dziwnemu językowi, który wymyślili. Ten język ukrywa zbrodnię. Wszystko się inaczej nazywa. Świetną o tym książkę napisał Zenon Kruczyński („Farba znaczy krew”). Ich rytuały inicjacyjne przywodzą na myśl tajemny związek, którego członkowie zdają sobie sprawę, co to za proceder, a z drugiej strony usiłują to ukryć za językiem. Większość myśliwych to mężczyźni i myślistwo kojarzy mi się z machoistyczną kulturą przemocy, dominacji, hierarchizowania świata podzielonego na silnych i słabych. Silni mogą zabijać słabych, powołując się na swoje mętne racje. Co za pycha.
[tu i dalej podkr. moje – n.]

Ale nie to sprowokowało tę blogonotę. Udało się dopiero Dariuszowi Nowackiemu, który w recenzji z najnowszej książki Tokarczuk pisze:

Tokarczuk m.in. zawzięcie polemizuje z katolickim poglądem na temat zwierząt jako istot podrzędnych, pozbawionych rzekomo duszy. Sugestywne zrównanie ambony, z której głosi się kazania, z amboną łowiecką, z której się strzela do niewinnych zwierząt, a tych dwóch z wieżyczkami z obozów to mocne ujęcie. Uczynienie z miejscowego księdza i zarazem kapelana myśliwych jednego z łotrów zasługujących na śmierć to także mocny wątek.

[...] znamienne jest to, na jakiej płaszczyźnie został osadzony ów światopoglądowy konflikt. Według mnie niezwykle bezpieczne to pole, chyba odrobinę wydumane. Ostatecznie idzie przecież o to, czy wypada jeść mięso, czy nie. „Kulturowy katolicyzm” zakłada, że w spożywaniu combra z sarniny nie ma niczego złego. Nie wszyscy się z tym stanowiskiem zgadzają – ot i cała wojna. Na dość dziwnym froncie prowadzona.

No więc pomyślałem sobie, że te linki i teksty za nimi warto zachować, a sprawę (jakoś) przemyśleć.

etyka

Pierwszy rezultat jest taki:

(1) nie wydaje mi się, żeby – samo w sobie – jedzenie trupów było nieetyczne

Co prawda, trup trupowi nierówny. Jeśli jedzenie trupów zwierzęcych nie tylko nie jest tabu, ale wręcz zostało podniesione do rangi sztuki (kulinarnej), to zabijanie – owszem, tabuizuje się z dekady na dekadę. To znaczy, wszyscy wiedzą, skąd biorą się w sklepach i na talerzach jadalne trupie tusze, ale wolimy o tym nie pamiętać.

Z ludźmi jest odwrotnie. Zabijanie to normalka, w tym sensie, że jest nieodłączną częścią codziennie prowadzonych setek narracji. Natomiast jedzenie trupa – o, nie. Tabu zakrywające zgrozę i grozę. Grozę własnej cielesności, śmiertelności itd. Nie mam zamiaru wnikać.

Gdzieś pomiędzy są kulturowe i osobnicze pets, zwierzęta z kapitałem sentymentu (lub sentymentalizmu) zależnie od usadowienia kulturowego. W Polsce: koty, psy, konie. [*]

Niemniej, trup to materia organiczna, łatwo przerabialna (przez człowieka i/lub inne zwierzęta) na energię i budulec zachowujące życie. Nie widzę, żeby – samo w sobie – jedzenie trupów było nieetyczne.

Problem w tym, że aby z żywego stał się trup, trzeba żywego zabić. (Rozważanie spożywania tylko „umarłych ze starości” zostawiam jako samodzielne ćwiczenie czytelnikom.) A przecież:

(2) zabijanie nie jest etycznie obojętne

A ponieważ najczęstszą przyczyną zabijania – jako procederu ludzkiego – jest produkcja jadalnych trupów, nie można nie dojść do wniosku, że teza (1) nie da się obronić inaczej, niż jako wyizolowana abstrakcja, unik.

ekonomia, socjologia, kultura

Z wartością etyczną „nie‐jedzenia‐aby‐nie‐zabijać” pozostają w konflikcie inne wartości albo okoliczności. Źródło pożywienia. Gospodarka hodowlana i przetwórcza. Miliony miejsc pracy. Niezliczone stada zwierzęce, których utrzymywanie (niezależnie od końcowego, zabójczego rezultatu) kosztuje; życie tych zwierząt – zagrożone (przez zaniechanie opieki), gdyby świat nagle postanowił być bardziej etyczny niż jest (skądinąd mała na to szansa). Kultura od tysiącleci ustanawiająca wielorakie zasłony nad masowym morderstwem zwierząt – od usprawiedliwień religijnych (a jednak niepowszechnych – taki buddyzm...) po przyjemności smakoszów – i kolejne setki milionów miejsc pracy.

Oczywisty wniosek z tego zestawienia jest taki:

(3) postulat bardziej etycznego traktowania zwierząt jest postulatem o wymiarze cywilizacyjnym, a jego realizacja wymaga długotrwałej ewolucji

...i – przepraszam za truizm – technologii.

morał

Skoro wydaje się, że nie istnieje realna możliwość „wielkiego skoku”, a nawet „dużych kroków”, pozostaje kwestia stosunku do „małych kroków”.

Na przykład – wyrugowanie kulturowego obyczaju, w którym zabija się dla przyjemności, i ostracyzm wobec morderców – tzw. myśliwych. Powiedzenie wprost, że chrześcijański stosunek do zwierząt (bóstwo oddaje ziemię i wszelkie żywe stworzenie we władanie człowieka, który odtąd będzie zabijał – z błogosławieństwem), stoi o etyczną klasę niżej od na przykład buddyjskiego i żadne gadanie o „duszy” i jej braku nic tu nie pomoże.

Nie ma też co się wyśmiewać z etycznego podłoża wyboru wegetarianizmu.

[*] zapomniałem o orłach