Tomasz Warczok, socjolog, już raz się pojawił na tym blogu, bardzo mi odpowiada jego spojrzenie na „realny katolicyzm”. Nie zawodzi i tym razem, w świeżutkim tekście, opublikowanym na e‑łamach Krytyki Politycznej, w którym zastanawia się nad postacią Jana Pawła II jako totemu. Na zachętę do lektury całości fragment z socjologicznym zapleczem tej analizy:

jak zostaje się, w sensie socjologicznym, świętym i jakie są tego konsekwencje społeczne? [...]

W odpowiedzi na to pytanie niezwykle pomocna jest teoria amerykańskiego socjologa Randalla Collinsa. Dokonał on interesującego wyjaśnienia społecznego konstruowania – jak się to określa w klasycznej socjologii – „obiektów świętych”, czyli tych wszystkich symboli, osób, przedmiotów, które otaczane są kultem. „Obiekt święty” konstytuuje się społecznie zawsze w sytuacjach rytuału; konieczne jest do tego zaistnienie kilku elementów: fizycznej współobecności grupy osób, bariery wobec outsiderów, wzajemnego skupienie uwagi oraz wspólnego nastroju emocjonalnego. Dwa ostatnie elementy wzajemnie się wzmacniają. W jaki sposób? Poprzez wspólny rytm. Stąd częste podczas rytuałów zbiorowe śpiewy, tańce lub kolektywne skandowanie haseł.

Mechanizm jest identyczny bez względu na to, czy mówimy o mszy, koncercie rockowym, meczu piłkarskim czy wiecu politycznym. Grupa, poruszona wspólnym rytmem, zintegrowana wspólnymi emocjami, które wyrażane są na twarzach uczestników rytuału (dlatego tak ważna jest obecność fizyczna) odczuwa trudną do wyrażenia siłę – opisywaną w antropologii jako mana – czyli moc bycia w grupie, a następnie solidarność grupową. Emocja ta nie daje się nazwać, ale można ją – a nawet trzeba – symbolicznie oznaczyć.

W ten sposób tworzy się, integrujący grupę, „święty symbol”, niezależnie od tego czym lub kim jest. To na niego grupa ceduje swoje emocje. Szybko staje się on reprezentacją grupy, jej konkretyzacją. Symbol istnieje przez grupę, a grupa przez symbol. Jako że wszystko dzieje się na poziomie emocji, ludzie nie rozpoznają faktu, że moc symbolu nie płynie z jego wewnętrznych cech, ale ze skupionych w nim zbiorowych emocji. W ten sposób powstaje mit charyzmatycznej osoby, a także „słuszny gniew” grupy, kiedy ktoś próbuje w jakiekolwiek sposób symbol zbezcześcić. Zamach na symbol jest bowiem atakiem na samą grupę.

Tekst jest z gatunku porządkujących: żaden element nie jest (jakoś szczególnie) odkrywczy, całość jednak składa się na dobrze, zgodnie z intuicjami, funkcjonującą maszynkę opisu zjawisk, skądinąd niemożebnie (proszępaństwa) ściemnianych i mitologizowanych. Czytajcie!