W dyskusji u WO zadałem pytanie:

po co w ogóle ten jeden wyróżniony symbol religijny (krzyż) – albo i inne symbole – ma (mają) wisieć w klasie. Dla ozdoby?

...formułując od razu hipotezę, że chodzi tu o:

zagadnienie przemocy (władzy) symbolicznej lub zagadnienie „użytku perswazyjnego” z symboli (politycznego użytku, trzeba dodać)

Pytanie jest lepsze od tej ad hoc odpowiedzi, najpierw dlatego, że łatwo je uogólnić, a potem dlatego, że odpowiedź nawet mnie wydaje się niepełna i poniekąd jednostronna. Co jednak nie znaczy, że mam tę odpowiedź za trafiającą kulą w płot – nie. Brak jej tylko szerszego kontekstu.

Historycznie (antropologicznie) funkcje tego typu znaków/symboli pojawiają się najpierw dwie: ochronna i tożsamościowa. Nie umiem rozstrzygnąć pierwszeństwa; umówmy się, że pozostają one w nieusuwalnym sprzężeniu.

totem

byłby pierwszym znakiem ewidentnie używanym w powyższej podwójnej funkcji. Pod totemem kruka żyją członkowie klanu/plemienia Kruków, chronieni przez stosownego Wielkiego Kruka. Plemię rozrasta się przez rozmnażanie w schemacie przeważnie patrylinearnym (z nielicznymi wyjątkami) i „akwizycję” ludzkiej siły niewolnej [if applicable], ale tożsamość i zakres totemicznej ochrony pozostaje stała: krucza.

protektorat

Rozwój relacji społecznych i mechanizm koncentracji władzy prowadzi do sytuacji, w której tożsamość podlega uogólnieniu (proces „jednoczenia plemion”, znany np. z baśni o początkach państwowości polskiej), a funkcja ochronna znaku ulega zapośredniczeniu. Inaczej mówiąc, znak/symbol, żeby chronił, musi zostać „zatwierdzony” przez urzędników protektoratu, czy to będą księża poświęcający domostwo, czy kasztelan zatykający na wieży (że tak to metaforycznie ujmę) sztandar suwerena.

Znak protektoratu tym różni się od znaku „lokalnej protekcji” (totemu), że jest już par excellence znakiem politycznym, bo wypełnia trzecią funkcję: afiliacji władzy. Od razu dodam, świadomy poziomu publicystycznego upraszczania, że nie robi mi specjalnej różnicy, czy idzie o władzę realną, czy też o symboliczną (choćby dlatego, że władza symboliczna jest jak najbardziej realna).

symbol kulturowy

jest znakiem protektoratu utrwalonego i ekspansywnego, takiego, który w pewnej skali czasowej wybił się ponad doraźną polityczną przygodność. Jest znakiem podwójnej kolonizacji kulturowej: wewnętrznej (ustanawiającej ład społeczny nad tymi, którzy rodzą się wewnątrz danej kultury; ten rodzaj kolonizacji zwiemy socjalizacją) i zewnętrznej – tu jako ćwiczenie polecam historię ekspansji krzyża.

Właściwie nie byłoby dobrego powodu, żeby wydzielać ten „etap funkcjonalności symboli” jako odrębny (technicznie przecież to nadal „protektorat” w myśl powyżej sformułowanej intuicji), gdyby nie – archeologia kulturowa, na której mapie wbija się tego typu symbole jako poręczne chorągiewki.

W użytku indywidualnym „symbol kulturowy” to znak – poza byciem symbolem poddawania się ochronie, symbolem „tożsamości” (biorę w cudzysłów, bo działa tu znana odwrotna zależność treść—zakres) i podporządkowania politycznego – także „afiliacji do tradycji”. Co oznacza potwierdzenie własności.

korporacja

Pojawienie się tego „etapu” jest prostą konsekwencją powyższego paralelizmu (między etapami komplikacji historyczno‐antropologicznej a funkcjonalnością wieszanych symboli). Również i na krzyż można spojrzeć jako na logo pewnej korporacji, obiecującej w zamian za kupowanie akcji i konsumpcję – pewne dywidendy. Mamy piątą fukcjonalność: symbol spodziewanego zysku.

rekapitulacja

Powtórzę wszystkie wyłaniające się z tego przeglądu funkcje wieszania: ochrona, tożsamość, afiliacja władzy, własność, zysk.

Sprzeciw wobec zawłaszczania przestrzeni publicznej (na przykład szkolnej) przez jedną, w Polsce na domiar złego praktycznie monopolistyczną korporację, w moim sformułowaniu wyartykułowanym we wspomnianej dyskusji:

Problem jest taki: czy ma się wpuszczać do przestrzeni szkolnej jednego, uprzywilejowanego akwizytora towaru Xianstwo‐katolskie ©, czy wielu (co musi doprowadzić do walki konkurencyjnej), czy też wieszamy ogłoszenie „Akwizytorom dziękujemy”.

jest teraz może, mam nadzieję, szerzej uzasadniony.

PS Tejże tematyce poświęcona była też moja poprzednia blogonota.