Od wczesnosierpniowej blogonoty o Skoruniu Płazy układa mi się nibycykl „wiejski” na blogu. Ze szczególnym zainteresowaniem śledzę więc Dwutygodnikowe teksty z serii „Wieś”, pod których znakiem stoi tegoroczna jesień (i to zanim na dobre się zaczęła).

Nic dziwnego zatem, że rozmowa ze Stanisławem Aleksandrem Nowakiem o jego Galicyanach, wydanych w kwietniu 2016 (stron 920), pobudziła moją ciekawość. Mówi ów autor:

Literatura to moje życie, pasja. A pasja to miłość i cierpienie. Nie ma przerw w pisaniu. W pisaniu nie tylko cel jest ważny – równie ważna jest droga. Moja książka obejmuje w zasadzie całą historię Galicji, więc jej pisanie siłą rzeczy musiałem poprzedzić kwerendą. Czytałem oczywiście dużo literatury naukowej, ale najchętniej sięgałem po beletrystykę, pamiętniki chłopów, zesłańców, powstańców styczniowych, tych, którzy wyjeżdżali za chlebem do Brazylii, a także po gazety. Tak rodzili się „Galicyanie”.

[...]

[Michał Sowiński:] W „Galicyanach”, poza rozmachem, zwraca uwagę właśnie język.

To była gigantyczna praca językoznawcza – każde nietypowe słowo użyte przeze mnie miało przypis i występuje tylko raz. Język galicyjski wymyśliłem trochę z przekory, bo denerwują mnie anglicyzmy. Polszczyzna jest przebogata, mamy się czym pochwalić. Na przykład takie słowa, jak „przejrzadło” czy „pradawnia”, których używam na samym początku powieści – jeden wyraz potrafi zbudować cały poetycki obraz! Ale w tej pracy nie chodziło mi tylko o kwestie patriotyczne, nie chciałem być drugim Mickiewiczem. Po prostu wierzę w siłę słowa.

Niebacznie powiedziałem sobie: „sprawdzam”.

I jak się wybałuszyłem od pierwszego akapitu:

Wisłok – przejrzadło pradawni. Kiedyś, kiedyś miał rozmachliwe ogarnięcie. W przedhistorycznych czasach wypełniał cały rozdół, tak nazwane Wisłoczysko – dziś puste świadectwo młodzieńczych dążności. A potem skurczył się i obrósł łoziną.

...tak mi to wybałuszenie zostało, rozbałuszyło się w zgrozę i mękę. Szanuję 8‑letni trud dojrzałego (wiekiem) debiutanta. Ale, na litość, czemuście to wydali? Tego nie da się czytać, nieważne, ile dóbr wszelakich kryje się (może) w mleku tej prozy – pod kożuchem języka, gdy ów kożuch [1] budzi rodzaj zażenowania podszytego abominacją [2].

Proszę bardzo:

Zochfija, panna darmodajka, doiła krowy we dworze. Zochfija była wielgą rozpustnicą, ale i najpierwszą pięknotką. Jej kształtność rysów porywała oczy. Postawna była i zgrabna nad podziw, kształtniejsza czem inne, powabna do idealności. Nogi miała arcydługie. Piersiasta była – cyce miała białe i ciężkie, jakby ją węże ssały. Rumianolica była, samo zdrowie. Bruneta była. Czarnobrewa była, ale oczęta miała niebieściuchne i gębusię takiej śliczności. A jak kolosalnie baletniczo po żeńsku chodzowała!

Na miłość wiekuistego Boga! Jak ona nęcąco chodzowała! Jak bezsromnie fyrtała zadkiem! Na lewo, na prawo... Aż się kurzyło, aż się droga o mało nie skurwiła, i drzewa, i listowie, jałówki się latowały, krowy się hukały, rozpustne ogry w zaprzęgu pańskim się narowiły, ptaszkowie znerwiały, skoro tylko Zochfija, panna darmodajka, szła Gościńcem. [...]

A Zochfija nie zachowywała względów przyzwoitości i nawet gdy szła w wierzchnim okryciu, wszystko miała na widoku. Szła i tak jak gdyby gorączka ją rozpalała, jakby szła i się gziła, jakby się gziła z wiatrem, jakby ze słonkiem ksiuty wyczyniała, jakby słonko robiło jej wszyćkie zabiegi, jakby ona słonku dawała gęby, jakby słonko do niej ślipiami wywracało, jakby z wiatrem miała stosunek cielesny, jakby wiater i słonko szły do niej na zaloty, jakby słonko pchało się w jej kudły. Szła latową porą spotniała, dysząca. Łyskała niebieściuchnymi ślepiami, kłyki szczerzyła. Żyły pęczniały, nabrzmiewały, jak ona szła, ta Zochfija, ta bezwstydna rajfurka, bezwstydna, bezwstyd..., te nogi, te ręce, te cycki, te cycki, chybko – duchem, duchem, duchem, wiater chciał ją dopędzić. Jakby miała stosunek cielesny ze wszyćkim, co męskiego rodzaju. Z całą przyrodą żywą. Jakby chciała, żeby jej wszyscy naraz dogodzili. Ten jej chód był bardziej bezwstydny niźli ona. Ten jej chód był grzechem, ciężkim grzechem.

Zochfija była rozpustna na chłopów, wszeteczniła się, użyczała swych pieszczot niejednemu, tak i Jędrzej Jędrzej nie oparł się jej. Powiedzieć sumiennie, długo się obraniał, by nie stać z nią w romansie. Ona chodzowała jakby jeszcze bardziej otwarta, gotowa. Jj Jj udawał, że mała mu różnica, czy ją widzi, czy nie, i tym udawaniem obojętności zdradził się. I zaszedł z nią w romans. Atoli romans z Zochfiją, panną darmodajką, męczył go. Chciał z nią zerwać i nie mógł. Szczęściem rychło zakochał się.

„Atoli”, zaiste. Na tyle słow jedna udana fraza („[jej] cyce ciężkie, jakby ją węże ssały”), a poza tym rozpacz, nuda, zgorszenie (językowe). I tak przez 900 stron.

Gdyby się to przepisało na jezyk niezmanierowany, ukazałby się w całej okazałości drugi nadmiar: nieznośność zbędnych powtórzeń, w których ta proza się tapla, bodaj po to właśnie, aby dało się użyć wszelkich słówek z owego „języka galicyańskiego” (co to go autor, z dumą podkreśla, wymyślił w trudzie i znoju); najgorszy z możliwych powodów.

Jak on tam mówił na początku? „Poetycki obraz”? Skądże, gigantyczny zakalec [3].

PRZYPISY

[1] kożuch, ścięte wskutek podgrzewania laktoalbuminy posklejane tłuszczem; nie wiem, czy w dzisiejszych („uhatych” itp.) mlekach jeszcze się wytwarza

[2] nie, nie chodzi o niezrozumiałość tego językowego śmietniska; to jest czytelne, ale poraża przerażającą zbędnością i manieryzmem, niczego nie dodaje, wbrew rojeniom autora, a odbiera wszelką nadzieję na przyjemność (obcowania z tą książką)

[3] okładka też odrzuca, byłoż mi potraktować to jako znak!