Dyskusja pod telemacha słodko‐kwaśną historyjką A mad tea party revisited – przystawiającą lupę do wiktoriańskiego wariantu łagodnej pedofilii à la Lewis Carroll (czy bardziej: Charles Dodgson, fotograf małych nagusek) – pokazuje pewną bezradność. Bezradność wobec pytania, jakie przemiany (obyczajowe itp.) odpowiedzialne są za pojawienie się histerii antypedofilskiej. Pisze (w komentarzu) telemach:

W sumie dziwna historia. Według dzisiejszych kryteriów (co nie znaczy że jestem za oceną Carrolla wg dzisiejszych kryteriów) osobnik mający jako hobby fotografowanie nagich dziewczynek w (przeważnie) erotycznych pozach zostałby przez media rozszarpany i potępiony przez ogół lubiących potępiać. Carrollowi wybaczono. Większość biografów powołuje się na fakt, że nie ma dowodów na to że swe (niewątpliwe) skłonności uzewnętrzniał bardziej aktywnie. Z drugiej strony rodzina była po jego śmierci zajęta wyrywaniem kartek z dziennika, który prowadził przez całe życie, co może co najmniej zastanawiać.

Mamy Alicję w krainie czarów – i jest piękna. Mamy szczęście, że Carroll nie żył w dobie tabloidów i internetu. Miał przede wszystkim szczęście Carroll – bo obecnie zamieszkałby w masowej wyobraźni jako pedofil i tylko pedofil.

Na co beatrix zadaje pytanie:

Czy masowa wyobraźnia wieku XIX była inna pod tym względem? I czy można na to zagadnienie patrzeć, pomijając sposoby w jakie powstawała wtedy a powstaje teraz? Zgłupieliśmy czy jak?

Z jednej strony z pewnością nie zgłupieliśmy. Figura wuja‐pocieszyciela, specjalisty od sadzania małych siostrzeniczek na kolanach itd. (ze swą skrajnością w postaci takich czy innych fritzlów), została ujawniona i poddana obserwacji. Z drugiej jednak strony, infantylizująca kategoria zły dotyk i nie nazwana, ale nie mniej przez to realna kategoria złe spojrzenie zdają się nie mieć granic (jako słaby bywalec plaż muszę spytać innych: czy teraz małe dziewczynki noszą dwuczęściowe kostiumy kąpielowe już od chwili, gdy zaczną chodzić?). Znajdujemy się zatem w przestrzeni rozpiętej między (oczywiście słusznym) ujawnieniem i piętnowaniem a – podsycaną medialnie moral panic.

Jedną z prób przekroczenia wspomnianej wyżej bezradności jest perspektywa psychoanalityczna Lacana‐Žižka. Przebiega ona wa trzech krokach.

permisywizm

W skrócie polega on na zderzeniu dwóch kwestii. Po pierwsze, ustanowieniu się jako centralnej kategorii konsumpcjonizmu – rozkoszy:

Dziś jednak ze wszystkich stron jesteśmy bombardowani rozmaitymi wersjami nakazu „Odczuwaj rozkosz!” – od po prostu rozkoszy seksualnej po rozkosz związaną z zawodowym spełnieniem albo duchowym przebudzeniem. W efekcie rozkosz funkcjonuje dziś jako dziwny rodzaj etycznego obowiązku: jednostki czują się winne nie wówczas, gdy naruszają moralne zahamowania i angażują w zakazane przyjemności, ale wówczas, gdy nie są w stanie odczuwać rozkoszy.
[ten i następne cytaty z książeczki Lacan Slavoja Žižka; Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2008]

Po drugie – kwestii zakazu. Žižek zauważa, że każdy system prawno‐moralny powołuje do działania własne zaprzeczenie.

Świetnie zdaje sobie z tego sprawę Paweł w słynnym fragmencie z Listu do Rzymian, gdy opisuje, w jaki sposób prawo rodzi pragnienie swego naruszenia. Ponieważ moralna podstawa naszych społeczeństw wciąż krąży wokół Dziesięciu Przykazań – do tego prawa odwoływał się Paweł – doświadczenie naszego liberalno‐permisywnego społeczeństwa potwierdza spostrzeżenie Pawła: widzimy na każdym kroku, że nasze hołubione prawa człowieka są w gruncie rzeczy po prostu prawami do łamania Dziesięciu Przykazań. „Prawo do prywatności” – to prawo do popełnianego w sekrecie cudzołóstwa, gdy nikt mnie nie widzi i nie ma prawa grzebać w moim życiu. „Prawo do szczęścia i prywatnej własności” – to prawo do kradzieży (wyzysku innych). „Wolność prasy i wyrażania opinii” – to prawo do kłamstwa. „Prawo wolnych obywateli do posiadania broni” – to prawo do zabijania. I wreszcie „wolność wyznania” – prawo do czczenia fałszywych bożków.

Ale tak scharakteryzowane „prawa człowieka” nie są kategorią nową: jako pragnienie przekraczania norm są równie stare jak dekalog, nowe jest tylko ich ujawnienie i unormowanie, nowe jest ich podporządkowanie temu fundamentalnemu „prawu do rozkoszy”. Choć i ono jest stare, poświadcza to np. historia ekscesów papieży (i innych „możnych”), którzy ochoczo łamali wszystkie przykazania, na jakich straży formalnie stali. A więc nowa jest – w ostatecznym rachunku – powszechność, „demokratyzacja” tego prawa do rozkoszy. Czego logika jest prosta: konsumentem może (i powinien) być każdy.

internalizacja zakazu

Kiedy Boga nie ma, wszystko wolno – miał powiedzieć Dostojewski. Lacan‐Žižek stawiają tę tezę na głowie. Kiedy Bóg jest, wolno wszystko, na co przykładem są dzisiejsi fundamentaliści religijni, usprawiedliwiający „wolą boską” każdy akt terroru, nienawiści itd. Osłabienie zewnętrznego zakazu religijnego powoduje przeniesienie zakazu do wnętrza jednostki, powoduje jego internalizację. Czego ilustracją są (u Žižka) „Clintonowscy yuppies”

którzy łączą narcystyczne samospełnienie z ascetyczną dyscypliną joggingu i jedzeniem zdrowej żywności. [...] We współczesnych sklepach znajdziemy całą serię produktów pozbawionych swoich szkodliwych właściwości: kawę bez kofeiny, śmietankę bez tłuszczu, piwo bez alkoholu itd. A co z wirtualnym seksem jako seksem bez seksu?

No i klasyczne „palił, ale nie zaciągał się”.

W ostatecznym rachunku okazuje się, że raczej: „kiedy Boga nie ma, nic nie wolno”; oto siła zinternalizowanego zakazu. W pewnym sensie dzisiejsza „cywilizacja śmierci” jest więc najgłębiej etyczna.

Ale brzemię „bycia własnym strażnikiem” ma swoje efekty uboczne. Jednym z nich jest skłonność do wpadania w „moral panic”, tym bardziej, ze da się ona [medialnie] skonsumować.

dystans

Ostatni krok polega na pewnym konkretnym koszcie wolności i tolerancji.

„Molestowanie” jest jednym z tych słów, które choć wydają się odnosić do jasno zdefiniowanego faktu, funkcjonują w głęboko dwuznaczny sposób i stają się częścią ideologicznej mistyfikacji. W swoim najbardziej podstawowym znaczeniu termin ten oznacza brutalny fakt gwałtu, pobicia oraz inne objawy przemocy, które oczywiście należy bezwzględnie potępić. Zwykle jednak używa się go w znaczeniu, które niepostrzegalnie dryfuje w stronę potępienia jakiejkolwiek zbytniej bliskości innej ludzkiej istoty – z jej pragnieniami, lękami czy przyjemnościami. Dwa tematy określają dziś liberalne i tolerancyjne podejście do innych: szacunek oraz otwartość względem inności oraz obsesyjny lęk przed molestowaniem. [...] To właśnie staje się w coraz większym stopniu centralnym „prawem człowieka” w społeczeństwie późnokapitalistycznym: prawo do niebycia molestowanym, do trzymania się od innych na bezpieczny dystans.
[podkr. moje – n.]

pedofilia

Jak z tej perspektywy wygląda problem naszego zgłupieliśmy czy jak?

Co bystrzejsi obserwatorzy widzą fundamentalną hipokryzję w kwestii pedofilii. Konkursy „małych miss”, w których dzieci są wystawiane ostentacyjnie jako obiekty pożądania seksualnego. Ostatnio ćwiczona w Polsce kwestia „ale artystom wolno więcej” (co nie zmienia faktu histerycznego cenzurowania również sztuki, gdy w grę wchodzi cień skojarzenia z pedofilią). Itd. Z drugiej strony – „moral panic”.

Z powyżej zarysowanej perspektywy psychoanalitycznej wynika, że to dwie strony tego samego medalu. Im silniejsza presja na „rozkosz”, tym silniej internalizuje się zakaz, który w kontekście pragnienia dystansu objawia się moralną histerią. Zwłaszcza gdy lęk przed własnym pragnieniem można (bezpiecznie) przenieść na dzieci, ideologizując je jako „istoty niewinne”, a własny lęk przed innym(i)/obcym(i) uwolnić od podejrzeń o ksenofobię, przekształcając go w (usprawiedliwiony) lęk przed (oczywistym) potworem.

PS Inne (też ciekawe) perspektywy patrzenia na kwestię pedofilii i histerii wokół niej odnotowuje Ewa Majewska w tekście Kolczyk w pępku nastolatki, czyli o fetyszyzacji seksualności dziecięcej na użytek cenzorskiego prawodawcy.