Książka Andrzeja Ledera Prześniona rewolucja stała się głośna w mediach, nietrudno znaleźć jej omówienia czy obszerne wywiady z autorem. Ograniczę się więc w niniejszej blogonocie do kilku kwestii.

imaginarium symboliczne

Leder formułuje swoją syntezę współczesnych dziejów Polski (od 1939) w języku psychoanalizy, tej spod znaku Lacana czy Žižka. Nie widzę w tym nic złego; język ten dostarcza metafor opisowych, które dynamikę procesów historycznych i zmian społecznych są w stanie poszerzyć o kategorie wstydu, wyparcia, aspiracji, pragnienia, nieświadomości (zbiorowej). Kategorią kluczową jest imaginarium symboliczne, zestaw znaków, jakie grają istotną rolę w dyskursie publicznym, ale i w jego „białych plamach”. Wśród nich są obecne i napisy na murach „Żołnierze wyklęci | Pamiętamy”, i emblemat Legii Warszawa – ich coraz częstsze współwystępowanie da się w języku Ledera objaśnić.

Przy okazji polecam elementarz na sąsiednim blogu; tam w formie hm, parodii elementarza (temat ostatnio głośny) dostajemy przegląd kilku popularnych znaczących naszego współczesnego imaginarium, wraz z ich [co tu ukrywać] nieciekawą podszewką.

pytania i odpowiedzi

Główną zaletą Prześnionej rewolucji są dobre pytania, których ta książka jest pełna, albo które z niej – pośrednio – wynikają; w tym sensie to jeden z najbardziej ożywczych (umysłowo) tytułów ostatnich lat. Odpowiedzi, a zwłaszcza ta „zasadnicza”, którą tak łatwo strywializować, zapewne będą postrzegane jako kontrowersyjne (co i dobrze).

Tu chciałbym jednak poprzestać na jednej odpowiedzi zawartej w książce, dotyczącej kwestii kapitulacji lewicy po ’89. Ograniczę się wszakże do obszernych cytatów:

Przychodzą mi na myśl trzy zadania, trzy postawy, w których lewica, jak sądzę, powinna głosić swoje non possumus.

Po pierwsze, traktowanie ludzi pracujących jako najważniejszego dla siebie podmiotu politycznego. Przesunięcie akcentu w stronę obywatelską i rynkową sprzyja budowaniu demokracji liberalnej, prowadzi jednak do porzucenia tych, którzy są przede wszystkim pracownikami. Obrona etosu obywatelskiego i obrona etosu pracowniczego to nie jest zupełnie to samo; te postawy mogą się uzupełniać, ale akcenty są rozłożone inaczej. [...]

Po drugie, wyrzeczenie się lewicowego etosu w sferze szeroko rozumianych spraw światopoglądowych – i mocniej – moralności. Oznaczało to, przede wszystkim, porzucenie „laickiego” wyznania wiary. Z odpowiednią dozą rozumnego antyklerykalizmu. [...] jest to spór, który w ogromnym stopniu wyznacza pozycję lewicy, bowiem pozwala jej powiedzieć: ludzkie sprawy musimy rozwiązywać tu i teraz, na ziemi, bo żadnego pocieszenia „stamtąd” nie ma i nie będzie. Bez tego credo lewica nie wie, kim jest. Kościół katolicki, zawierając sojusz z liberalizującą się lewicą, po mistrzowsku zneutralizował możliwość głoszenia przez nią socjalistycznej „dobrej nowiny”: człowiek jest sam, zdany tylko na siebie i innych ludzi. [...]

Trzecim momentem ideowej „kapitulacji” lewicy było stopniowe łagodzenie krytycznego stosunku wobec własnej wspólnoty narodowej. Sadzę, że jeśli lewica może być patriotyczna – co zresztą wcale nie jest oczywiste – to tylko przez krytykę słabości i zakłamań wspólnoty, w której żyje. Tak rozumiał swój patriotyzm Jan Józef Lipski, który w książce Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy przeciwstawiał ten etos „lukrowaniu” narodu, charakterystycznemu dla myśli endeckiej i post­endeckiej. Wydaje mi się zresztą, że nawet postawa Lipskiego była swoistym kompromisem; podstawowy dla lewicy rodzaj lojalności to lojalność wobec wszystkich skrzywdzonych, niezależnie od ich plemiennej przynależności. [wytłuszczenia moje – n.; podkreślenia A.L.]

Na zadane sobie pytanie o genezę tego procesu ubezzębniania lewicy, Leder odpowiada tak:

Najbardziej znacząca wydaje mi się tu książka – i projekt polityczny – Kościół, lewica, dialog. Dzisiaj, z perspektywy kolejnych czterdziestu lat, tytuł ten trzeba by czytać Kościół, liberałowie, dialog. W rozpoczętym wówczas dialogu uformował się dominujący w Polsce do dzisiaj – a więc już prawie przez półwiecze – konsensus liberalno‐konserwatywny.

Lewica z tego dialogu po prostu się ulotniła. Ulotniła się, kapitulując w sensie politycznym, ale, co może ważniejsze, kulturowym.

A za

epilog

tej tu skromnej blogonoty niech posłuży odświętny, po brzegi wypełniony samozadowoleniem wstępniak na 25‐lecie „Gazety Wyborczej”, pióra autora Kościoła, lewicy, dialogu, Adama Michnika. Pełen stwierdzeń znakomicie współgrających z cytowaną powyżej diagnozą Ledera.