Do premiery książki Moja ukochana i ja Renaty Lis jeszcze tydzień, a już można powiedzieć, że wywołała poruszenie (sam zresztą wziąłem poniekąd udział w procederze, którego zasadniczo nie pochwalam: w przedpremierowym życiu książki, które, niestety, rzadko kiedy przedłuża się na czas po premierze, czyli ten, w którym szeroki czytelnik dopiero ma szansę książkę przeczytać). W „Dwutygodniku” pojawiła się obszerna rozmowa autorki z Agatą Sikorą, w „Czasie Kultury” znakomity tekst Przemysława Czaplińskiego (dialogującego z autorką i podejmującego – krytycznie – wątek fundamentalny dla odbioru M. u. i j., tj. obszar lokowania nadziei).

Chwalby agorowych panów od wierszówki pominę (bo mam ich opinie za psi pazur, czy to pochlebne, czy mniej – zwykle nie wystają ponad nachalny marketing), nie pominę natomiast tekstu Moniki Ochędowskiej z magazynu „Książki”; tekst to chaotyczny, zgłaszający przeróżne pretensje do książki Lis, a przy tym fałszujący.

Ochędowska, ukończywszy komparatystykę na UJ, prowadziła (skasowanego już) bloga miszong.pl, publikowała sporo w „Dwutygodniku”, teraz pisze głównie w „Tygodniku Powszechnym”. Jej metoda lektury (i pisania) często (choć zazwyczaj łagodnie) irytowała mnie: osią tej metody było zestawianie iluś tytułów prozy wg pewnego klucza i szukanie (sam powiedziałbym mocniej: tworzenie) podobieństw; mając już w garści „strychulec”, MO rozdzielała „nagany ogólne” („ach, ten tytuł nie wystaje niczym z trendu, jakie to wtórne”) i „szczegółowe” (np. „nie dość wyraża trend”). Przy lekturze tych tekstów miałem często odruch – no ale ciekawiej byłoby porozmawiać o różnicach! Nie mówiąc już o nieustannie tworzonej kategorii „odpowiedzialności zbiorowej”, wedle której za słabość jednej książki, przypasowanej do strychulca, miałyby się tłumaczyć inne, literacko lepsze.

Wróćmy do książki Lis. Ochędowska pisze:

Dotknęły mnie momenty, w których autorka wymierza ostrze ironii w codzienne krzątactwo (sąsiedzi z bloku nieustannie „pichcą i pucują”). Dużo tu krytyki mieszczańskiego stylu życia, co – paradoksalnie – demaskuje w autorce kompleks aspiracji do artystyczno‐inteligenckiego habitusu, piętno getta.

Tymczasem u Lis chodzi o krzątactwo bardzo niecodzienne:

Święta, święta i po świętach, chciałoby się zawołać i zamknąć temat, ale z polskich świąt nie tak łatwo się wyplątać. Trzeba przejść wszystko: Boże Narodzenie, międzyświęcie, sylwestra i Nowy Rok, aż do Trzech Króli. Zaczyna się zresztą coraz wcześniej: mikołaje z czekolady pojawiają się w sklepach we wrześniu, a nie po święcie zmarłych jak drzewiej bywało. Potem startują lichwiarze, nęcąc kredytami, dzięki którym święta będą się nam przypominać aż do Wielkanocy.

Razem z melodią Last Christmas ludzi ogarnia przedświąteczne podenerwowanie i wszyscy warczą na siebie po Lidlach i Biedrach, powoli wprowadzając się w nastrój, który zdarza się, jak to mówią, tylko raz w roku. Przed godziną zero panie domu na ostatnich nogach pichcą i pucują, ich „drugie połowy” w kryzysie męskości taszczą siaty z zakupami, bezsilnie tłukąc głową w ścianę windy, kiedy nikt nie widzi, i za pięć dwunasta biegną jeszcze po leki na wątrobę i kaca, by wreszcie, gdy zaświeci „pierwsza gwiazdka”, zasiąść do stołu i wstać od niego jak pan Jezus z grobu dopiero na trzeci dzień.

Częścią tego jarzma jest obowiązek obcowania z rodziną. Niezależnie od tego, czy się lubimy i czy mamy o czym rozmawiać, musimy ze sobą przebywać w izolacji od „obcych”, ponieważ „jesteśmy rodziną” i „są święta”. [...] Pamiętam, jak w czasie studiów z moją najlepszą przyjaciółką A. wypłakiwałyśmy się sobie w słuchawkę, wyglądając chwili, kiedy koszmar się skończy i będzie można wyjść z domu.

Ochędowską dotknęły (osobiście? hm) również inne (według niej) niedostatki pisania Lis; trochę szkoda mi czasu na komentowanie tych uraz, zwłaszcza po przytoczonym fałszującym myku powyżej.

Jest jednak fragment tekstu MO, przy którym szeroko otworzyły mi się oczy.

Szczęśliwie nie ma dziś, nawet w naukach ścisłych, obowiązku omijania własnej tożsamości, udawania, że nie ma piszącego ciała, które pożąda, choruje albo się wstydzi. Nie jesteśmy równi – dorastaliśmy w różnych rodzinach i miejscach, zostaliśmy wyposażeni w inne kapitały kulturowe i społeczne. Nasze ciała wplątane są w sieci zależności klasowych oraz genetycznych, nie bez znaczenia są także szczęście czy przypadek. Jednocześnie wiemy, także z lektury samego Eribona, że metoda pisania „autosocjobiograficznego” może być dającym tylko pozór przynależności złudzeniem.

Bardzo ciekawie i konsekwentnie owo pisanie jest dziś kontrowane i stawiane w stan oskarżenia przez wciąż nie dość w naszej krytyce dostrzeganą twórczość Wita Szostaka. Szostak zdaje się podważać wszelkie formy konstruowania tak konkretnego, stanowiącego fałszywie realny punkt odniesienia podmiotu w literaturze, udowadniając swoimi kolejnymi książkami (naśladującymi dzienniki, wybory wierszy czy biografie) utopię tego konceptu.

Ponieważ sam od lat dostrzegam czynnie twórczość Wita Szostaka, czuję się upoważniony do komentarza.

Po pierwsze, zdanie: „metoda pisania „autosocjobiograficznego” może być dającym tylko pozór przynależności złudzeniem”. Komu dającym? autorom? Większość wymienionych z nazwiska autorów „pisania autosocjobiograficznego” rozlicza się w swoich ksiażkach z rozstrzępienia owej przynależności: w czasach dzieciństwa i młodości często nieuświadamianej (jako „środowiska naturalnego”), dopiero w zetknięciu z innymi światami rozpoznawanej, często boleśnie, zarazem strzepiącej się, gdy osoba autorska życiorysowo rozdziela się od własnej „grzybni”. Nierzadko jest też tak, że owe strzępy, lepiąca się pajęczyna, zostają jako świadectwo/przypomnienie dwoistości egzystencji (wewnętrznej) – ale, dalipan, nie jest obowiązkiem piszących kultywowanie owej dwoistości. O co więc chodzi MO? Zdanie zgrabne, ale bodaj bez treści.

Po drugie, co ma do tego twórczość Szostaka? Owszem, autor od lat ćwiczy [jak batem^] powieść na rozmaite sposoby, podgryzając koncept „fabularności”, mnożąc (mniej czy bardziej ostentacyjnie) warianty fikcji; osią myślową tych ćwiczeń i proteuszowych przekształceń jest przechodzenie od realnego do mitycznego (a także odwrotnie). Nie wiem, czy Wit Szostak w ogóle zdaje sobie sprawę, że swoim pisaniem kogoś/coś oskarża. To Ochędowska zdaje się oskarżać, używając Szostaka jako młotka – tylko: na jakież to czarownice? „Fałszywie realny punkt odniesienia podmiotu w literaturze”. Co to w ogóle znaczy?

Jak już mówiłem, chaotyczny tekst, prezentujący jakieś (osobiste?) urazy – ale bez przekonujących uzasadnień.