Bardzo proszę zadać sobie trud i przeczytać rozmowę z Przemysławem Czaplińskim w niedocenianym (może również dlatego, że wizualnie okropnym) internetowym piśmie „Wakat”. Rozmowa jest dość długa, choć jak na zakres poruszanych tematów – syntetyczna.

Parę cytatów na zachętę.

Agamben mówi, że w strefie nieodróżnialności życie zostaje pochwycone: kto wpada w nią, ten staje się owym życiem dysponowalnym. Najstraszniejszą reprezentację strefy nieodróżnialności stanowi obóz koncentracyjny (który Agamben uznał za paradygmat nowoczesności). Pożyczam od filozofa strefę nieodróżnialności, ale obracam ją na korzyść literatury (czy szerzej rzecz ujmując – na korzyść sztuki), ponieważ odnajduję w literaturze działania, które zmierzają nie do wyznaczania granicy, ale do jej zatarcia. A następuje to w sytuacji, kiedy dzieło literackie opowiada nam o zwierzęciu trochę ludzkim, o człowieku trochę zwierzęcym, o istocie żywej trochę martwej, o istocie martwej trochę żywej, o roślinie trochę zwierzęcej, o zwierzęciu trochę roślinnym. [...] Odkąd zaczynamy uczyć się czytać literaturę jako machinę rozkładową, która działa deregulacyjnie, zauważamy w niej siłę zdolną przeciwstawić się procedurom określoności. Bo prawo, biologia, medycyna, a także obyczajowość potoczna dążą właśnie do tego, żeby można było powiedzieć: tu jest życie ludzkie, wartościowe, a po tamtej, przeciwnej stronie jest jakieś życie, którym można dysponować.

Francuski socjolog Jean‐Luc Mathieu w pracy L’insécurité (Paris 1995) ukuł pojęcie l’insécurisation, odnosząc je do współczesnej rzeczywistości, w której postępuje proces zanikania pewności. Niepewność zagarnia coraz więcej spraw naszego życia – pracę, emeryturę, opiekę zdrowotną... Ja przenoszę to pojęcie do literatury. Szukam w niej zabiegów, które wywołują efekt uniepewnienia antropologicznego.

[...] inaczej pojmuję rolę biokrytyki. Ona jest pewnego rodzaju grą antropologiczną, grą w inną komunikację. Po uniepewnieniu, zatarciu, zakwestionowaniu granic podstawowym rezultatem ma być rozprzestrzenianie się owej niepewności co do statusu człowieka i przysługujących mu w związku z tym przywilejów. W ślad za tym zmienia się definicja człowieka, pojawia się konieczność wymyślenia nowych więzi, innych reguł współżycia, a przede wszystkim – innego języka. Dlatego wolę dzieło do pewnego stopnia kyniczne (czyli, jak chce Sloterdijk, bezczelne wobec każdej władzy), które dokonuje interwencji w dyskursy, od dzieła, które pozwala nam się rozmodlić nad losem zwierząt. Wydaje mi się, że takie podejście stwarza szanse dla pełzającej rewolucji dyskursywnej. Literatura będąca jej nośnikiem działa jak czynnik rozkładowy względem istniejących porządków – a porządki te są niesłychanie trwałe.

Jest o Latourze:

Bruno Latour zaproponował odwrócenie dotychczasowych relacji. A mianowicie: istniejący porządek demokracji parlamentarnej mówi, że najpierw definiujemy obywatelstwo, a potem w związku z nim określamy przynależność do republiki. Tymczasem Latour powiedział: najpierw zdefiniujmy republikę, a dopiero potem będziemy mówić o obywatelstwie. Jeśli stwierdzimy, że w skład republiki wchodzą zwierzęta, ludzie, rośliny i wody, to w parlamencie takiej republiki będą musieli się znaleźć reprezentanci wszystkich tych grup. W latach 80. we Francji go wyśmiano, ale w latach 90. w Niemczech w kilku landach wprowadzono reprezentacje wód i roślin (jeszcze chyba nie zwierząt), co się okazało logiczne, a zarazem rozkładowe dla granic landów. Logiczne, ponieważ każdy land musi być zainteresowany choćby stanem wód i lasów. Problem w tym, że ani drzewostan, ani wody nie respektują granic pomiędzy landami lub państwami.

...o Tokarczuk:

Dostrzegam bardzo podobny gest u Olgi Tokarczuk, która mówi poprzez działania swojej bohaterki: jeśli ktoś uzna, że do republiki należą ludzie i zwierzęta, to będzie bronił owych zwierząt we wszystkich instancjach, jakie zostały powołane do ochrony życia. Najpierw zatem Janina Duszejko udaje się na policję i mówi: ktoś zabija zwierzęta, musicie go powstrzymać, na co policja odpowiada: bardzo przepraszamy, my jesteśmy policją od ludzi. Następnie słyszy od księdza: to grzech, nie wolno opłakiwać zwierząt, bo one nie mają duszy. I wreszcie bohaterka odwołuje się do sumienia myśliwych, którzy w odpowiedzi wypowiadają to straszne zdanie: niech się pani nie boi, my jesteśmy w prawie. Czyli: mamy prawo strzelania do zwierząt. Janina Duszejko zwróciła się zatem do trzech instancji obecnych w każdym społeczeństwie: prawa, religii (ponadludzkiego autorytetu boga) i obyczajowości potocznej, a ponieważ w każdej z nich otrzymała odpowiedź odmowną, przystąpiła do działań na własną rękę, co z punktu widzenia obowiązującego prawa jest oczywiście bezprawiem.

...o Rudnickim, Coetzeem i innych szaleńcach. A na koniec (choć nie przytaczam całego akapitu):

Literatura podsumowuje ostatnie ćwierćwiecze i pokazuje, jak wszystkie resztki, które nie zostały wchłonięte do uniwersum symbolicznego, powracają do nas w postaci nieumarłych. Niezwrócone prawa kobiet, kwestia równouprawnienia tożsamości seksualnych, niezałatwione sprawy PRL‑u, zwierzęta, Zagłada Żydów, przedwojenne i aktualne mniejszości narodowe – to wszystko powraca w konwencji horroru. [wytłuszczenia moje – n.]

PS Przepraszam osoby, które pytały publicznie lub prywatnie, czy aby żyję, za brak odpowiedzi. Może będzie jeszcze parę blogonotek.